Rabu, 14 Oktober 2015

Sasmita Taun Jimawal 1949 Jawa



Sasmita Taun Jimawal 1949 Jawa
Oleh Agusta Prihantoro (Daru Lelana)



A.    Pangidung Mami
Pupuh Kinanthi
|| Kinanthi minangka asung | atur pambagya basuki | rawuhipun warsa enggal | pinengetan dalu niki | mugya lancar miwah gancar | sepen ing beka sakalir ||
|| Mring pra maos tur panuwun | kasdu maos serat mami | acengkok Subakastawa | dadia sarana mugi | ngudhari kang panjangkanya | mugya kinarilan Widdhi ||
|| Mugia tansah rahayu | nagri kita ingkang edi | narapraja lan pangarsa | sumrambah kawula alit | bandhol krompol trus manunggal | raos asah asuh asih ||
|| Anggayuh adil lan makmur | ayem tentrem tata titi | kang rahayu salaminya | gemah ripah loh jinawi | adhedhasar Pancasila | kang wajib kita rungkebi ||
|| Sayuk karya peksi ulung | warna wido ulesneki | sayekti wit bodho kula | Daru Lana mintaksami | titi telas pangidung wang | tinampia kanthi manis ||
Pupuh Dhandhanggula
|| Keparenga anyarkara kaki | candrane wulan Sura kang prapta | sangalas papat sangane | Jimawal warsanipun | ing Sangara windunireki | Kemis Paing dhawahira | warsa enggalipun | mangga samya mangyubagya | linambaran sembah bekti mring Hyang Widdhi | swawi amawas srira ||
|| Perangbakat wukunira kaki | ing Kalima pranata mangsanya | Lebu Katiyub Angine | nawawara ing Dangu | ing Brama hastawaraneki | Paningron ing sadwara | dene rakamipun | dhawah Mantri Sinaroja | pangarasan Lakuning Bumi sayekti | Lintang Sada pungkasnya ||
|| Warsa Jawi Jimawal puniki | sinebate Respati Mintuna | respati iku kemise | mintuna sato tuhu | mimi wadon wastanireki | sura dhawah kemisnya | sedheng jawahipun | cekapan tan wonten kirang | sato mimi tandha rasa teguh asih | mring padhaning tumitah ||
|| Kemis Paing pitulas ya kaki | neptunipun lamun ginunggunga | dhawah tanggal kumarane | kumara sami lan ruh | Mina Cingcinggoling sayekti | mandheg meneng tan lampah | kathah tiyang murud | ingkang tanpa sebab gerah | keh pandhita ingkang anandhang prihatin | wit dayaning lalampah ||
|| Candranira taun sirah yekti | Nawa jroning peteng ana padhang | aywa tilar ing sabare | keh pepalang lumintu | maratani indeng rat Jawi | bener keh tan kapirsa | sulap karti dudu | prabawane rukmi slaka | marga sonya tanpa saba anjalari | prang campuh memungsuhan ||
|| Isbatipun taun sirahneki | Canthuka Geng ataji sanjata | akeh tumbak cucukane | murih lan risakipun | pakaryanipun ngadu kumbi | mbubrahake bebrayan | mancolot satuhu | ameloni kene kana | lamun nywara tandha dhatengipun riris | ngati-ati ywa pegat ||
|| Watak wantu windu Sngara niki | larang sandhang miwah kabeh pangan | kaprabawan ing ramene | canthuka ngadu-adu | lamun wonten satru kang prapti | saking tanah manca brang | elor wetan tuhu | atikelna kaprayitnan | awit iku arsa angrubuhken nagri | mangkana kang jinangka ||
|| Jroning Kitab Paririmbon niki | Betaljemur kang winahyeng jangka | saking Ngayogyakartane | mung tinedhak dening sun | mamrih padha ngawuningani | sinamun sekar gula | murih sengsemipun | dene sisip sembirira | borong mangga anggennya samya manggalih | Daru Lelana kula ||
|| Gantya ingkang winursiteng nguni | Cakrawati petungane warsa | saking pujangga kunane | duk ingsun aneng dhusun | winulang wuruk dening kaki | Mad Kalimi asmanya | utawi Mad Kepluk | tedhakipun jamhur molan | saking tanah cengkar wonten ing Hadrami | kadi niki aturnya ||
|| Siji Sura yen Jimawal iki | Windu Sngara mesthi isbatira | sarwa prihatin uripe | keh wong kang sasar-susur | tumanjane marang wong cilik | sebab kahananira | pancen ngenes tuhu | kabeh iku sarwa larang | tan keh jawah wong tani tan angundhuhi | pala ingkang sinebar ||
|| Mangga kadang sutresna sakalir | samya munjuk gunging panarima | dhateng para leluhure | ingkang paring pangestu | dalah wewarah kang utami | sageda samya nampa | mrih antuk rahayu | nugraha sih kagem kita | tansah sinuyud jinangkung lampah mami | mila dha ngabektia ||
|| Lamun ginalih ingkang sayekti | dhasar luhur karsanipun jangka | nganciknya jaman samangke | nggigah umat sadarum | angingetna kang murbeng urip | wruh marga kang sanyata | jatining panuwun | pambagya gantining warsa | ambukani keblat gandaning ngaurip | ngestakna karsaning Hyang ||
|| Kidung titi ngumandhang ing sepi | luluh lawan dayaning akasa | nunggal myang daya bumine | dadya luhur rahayu | gumolong manjing Nusa Jawi | mimbuhi kasampurnan | gemah ripahipun | winongwong ing pra jawata | prabawaning Nusantara handayani | indenging jagad raya ||

B.     Penjelasan
Seperti yang sudah dijelaskan di atas dengan menggunakan tembang, di bagian ini hanya akan dibahas sedikit saja mengenai tahun baru Jawa. Pada bagian lagu pertama Pupuh Dhandhanggula disebutkan bahwa tahun baru Jimawal 1949 Jawa, jatuh pada hari Kamis pada perhitungan pasaran Pahing. Atau bertepatan dengan tanggal 15 Oktober 2015. Maka dengan demikian, pukul 16.00 WIB pada hari Rabu, 14 Oktober 2015 (bakda salat Asar), sudah dihitung masuk pada tahun baru Jimawal 1949 Jawa.
Bertepatan dengan itu, perhitungan Jawa juga mengenal beberapa perhitungan hari seperti Pancawara, Sadwara, Saptawara, Asthawara, dan Nawawara atau dengan nama lainnya. Di Pupuh Dhandhanggula kedua, telah diungkapkan hal itu semua. Satu Sura juga bertepatan dengan Wuku Prangbakat dan dinaungi oleh Bintang Sada, dalam perhitungan astrologi Jawa.
Pada bagian ketiga (pada) Pupuh Dhandhanggula, mulai dibahas perhitungan ramalan (jangka). Di bagian ini dijelaskan mengenai banyak sedikitnya hujan yang turun selama satu tahun ke depan. Karena 1 Sura bertepatan dengan hari Kamis, maka disebut dengan nama “Respati Mintuna”. Mintuna adalah sebutan bagi hewan laut seperti keong, yang berjenis kelamin betina. Sementara itu jantannya disebut Mimi. Mimi dan Mintuna adalah simbol kesetiaan bagi orang Jawa. Dan Sura yang jatuh pada Mintuna dikatakan, “...sedheng jawahipun | cekapan tan wonten kirang...” (sedang hujannya, cukup tidak ada yang kurang).
Pada pada selanjutnya, jangka dilakukan berdasarkan perhitungan naptu. Naptu adalah jumlah-jumlah bilangan baku yang ada pada hari, bulan, atau tahun tertentu. Dalam dunia ramalan orang Jawa, naptu sangat dominan pemakaiannya. Sehingga dalam perhitungan tahun ke depan ini, pun juga digunakan. Naptu Kamis Pahing adalah 17, sehingga perhitungan jatuh pada “Mina Cingcinggoling”. Tahun yang jatuh pada perhitungan tersebut akan, “...mandheg meneng tan lampah | kathah tiyang murud | ingkang tanpa sebab gerah | keh pandhita ingkang anandhang prihatin...” (diam membisu tak berjalan, banyak orang meninggal yang tanpa sebab sakit, banyak orang alim yang mendapatkan keprihatinan). Bagaimanakah maksudnya? Silahkan di-penggalih sendiri...!
Tahun 1949 Jawa, memiliki angka sirah berjumlah 9, yakni angka paling akhir. Berdasarkan hal tersebut, maka tahun Jawa tersebut, “...jroning peteng ana padhang | aywa tilar ing sabare | keh pepalang lumintu | maratani indeng rat Jawi | bener keh tan kapirsa | sulap karti dudu | prabawane rukmi slaka | marga sonya tanpa saba anjalari | prang campuh memungsuhan...”. Tahun ini dikatakan, di dalam kegelapan ada cahaya, jangan meninggalkan sifat sabar, karena banyak halangan yang datang, yang merata ke semua Tanah Jawa. Banyak kebenaran yang tidak kelihatan karena silau oleh perbuatan yang tidak-tidak, sebab oleh harta benda. Kesepian/kevakuman disebabkan karena tidak mau pergi untuk berusaha (saba). Dan banyak terjadi permusuhan.
Yang paling menakutkan adalah jangka seperti yang terdapat dalam pupuh ini: “...Isbatipun taun sirahneki | Canthuka Geng ataji sanjata | akeh tumbak cucukane | murih lan risakipun | pakaryanipun ngadu kumbi | mbubrahake bebrayan | mancolot satuhu | ameloni kene kana | lamun nywara tandha dhatengipun riris | ngati-ati ywa pegat...”. Karena tahun sirah berjumlah 9, maka akan diramal datangnya kodok (canthuka) dengan ukuran besar yang di kakinya memiliki senjata taji. Kodok tersebut melakukan tindakan fitnah agar semuanya rusak. Ia suka mengadu domba untuk mengacau ketenteraman masyarakat. Dengan suka melompat-lompat dan bersuara. Jika bersuara, maka akan mengundang datangnya hujan (tangis?). Kita diharapkan hati-hati.
Pada selanjutnya mengatakan adanya krisis harga sandang, pangan, dan ancaman musuh (satru). Seperti dalam lagu ini: “...Watak wantu windu Sngara niki | larang sandhang miwah kabeh pangan | kaprabawan ing ramene | canthuka ngadu-adu | lamun wonten satru kang prapti | saking tanah manca brang | elor wetan tuhu | atikelna kaprayitnan | awit iku arsa angrubuhken nagri | mangkana kang jinangka...”. Watak windu Sengara adalah mahal harga sandang dan pangan. Terutama juga oleh sebab ramainya kodok yang mengadu (suara?). Jika sampai ada musuh yang datang dari tanah seberang, dari arah timur laut, kita diharapkan waspada karena musuh tersebut mampu menghancurkan negara (dalam hal ekonomi?).
Kemudian berdasarkan perhitungan Cakrawati, dinyatakan bahwa “...Siji Sura yen Jimawal iki | Windu Sngara mesthi isbatira | sarwa prihatin uripe | keh wong kang sasar-susur | tumanjane marang wong cilik | sebab kahananira | pancen ngenes tuhu | kabeh iku sarwa larang | tan keh jawah wong tani tan angundhuhi | pala ingkang sinebar...”. Jika satu Sura tahun Jimawal jatuh pada Windu Sengara, maka banyak orang yang hidup prihatin, banyak orang yang bingung (sasar-susur), terutama masyarakat kecil, sebab keadaannya memang mengenaskan, akibat semua serba mahal. Dan tidak banyak hujan sehingga petani tak bisa bercocok tanam.

C.    Kesimpulan
Mimi dan Mintuna adalah hewan air. Sehingga air nampaknya akan mudah didapat pada awal tahun dan menjelang akhir tahun ini. Memang akan banyak kesulitan, terutama juga adanya trouble maker berupa kodok (yang juga hewan pemanggil air), yang menebar fitnah. Tetapi semuanya dikatakan bahwa “...jroning peteng ana padhang | aywa tilar ing sabare...” (di dalam kegelapan masih ada cahaya | jangan meninggalkan kesabaran hati).
Semoga Tuhan Yang Maha Esa senantiasa melindungi Bangsa Indonesia, selama Jimawal ini. Semoga selalu amberkahi. Selamat tahun baru Jimawal 1949 Jawa, sinartan sesanti jaya, jaya, wijayanti, mugi rahayu sagung dumadi.

Sinengkalan “Ambuka Keblat Gandaning Ngaurip”
Semarang, 14 Oktober 2015


Agusta Prihantoro
(Daru Lelana)


***

KETENTUAN PERUNDANG-UNDANGAN HAK CIPTA

Pemikiran dalam tulisan ini termasuk ciptaan yang dilindungi berdasarkan Pasal 40, ayat (1), huruf a, UU Republik Indonesia, No. 28, Tahun 2014 tentang Hak Cipta.  Sehingga demi hukum, kegiatan terkait plagiasi dan/atau sejenisnya yang menyangkut pelanggaran Hak Moral Pencipta (seperti terdapat pada Pasal 5-7) dan Hak Ekonomi (seperti terdapat pada Pasal 8-11), akan dikenai sanksi pelanggaran. Sebagaimana terdapat pada Bab XVII tentang Ketentuan Pidana, Pasal 113 ayat (3) & (4) yang menyatakan bahwa :
“...Setiap Orang yang dengan tanpa hak dan/atau tanpa izin Pencipta atau pemegang Hak Cipta melakukan pelanggaran hak ekonomi Pencipta sebagaimana dimaksud dalam Pasal 9 ayat (1) huruf a ‒penerbitan Ciptaan‒, huruf b ‒penggandaan Ciptaan dalam segala bentuknya‒, huruf e ‒pendistribusian Ciptaan atau salinannya‒, dan/atau huruf g ‒pengumuman Ciptaan‒ untuk Penggunaan Secara Komersial dipidana dengan pidana penjara paling lama 4 (empat) tahun dan/ atau pidana denda paling banyak Rp1.000.000.000,00 (satu miliar rupiah)...”
Dan :
“...Setiap Orang yang memenuhi unsur sebagaimana dimaksud pada ayat (3) yang dilakukan dalam bentuk pembajakan, dipidana dengan pidana penjara paling lama 10 (sepuluh) tahun dan/atau pidana denda paling banyak Rp 4.000.000.000,00 (empat miliar rupiah)...”.


Sumber Foto: https://www.google.com/search?tbm=isch&sa=1&q=lampah+mubeng+beteng+Kraton+Yogyakarta&oq=lampah+mubeng+beteng+Kraton+Yogyakarta&gs_l=img.3...30090.45644.0.45922.72.37.0.0.0.0.0.0..0.0.ccynfh...0...1.1.64.img..72.0.0.zVOhsoT8Jn4&bav=on.2,or.r_cp.&bvm=bv.104819420,d.c2E&biw=1525&bih=734&dpr=0.9&ech=1&psi=8y0eVuajIM2KuASVuqSgBw.1444818495155.3&ei=8y0eVuajIM2KuASVuqSgBw&emsg=NCSR&noj=1#emsg=NCSR&imgrc=A5GScxCB8C1wTM%3A

Tidak ada komentar:

Posting Komentar