Sasmita
Taun Jimawal 1949 Jawa
A.
Pangidung Mami
Pupuh Kinanthi
|| Kinanthi
minangka asung | atur pambagya basuki | rawuhipun warsa enggal | pinengetan
dalu niki | mugya lancar miwah gancar | sepen ing beka sakalir ||
|| Mring pra
maos tur panuwun | kasdu maos serat mami | acengkok Subakastawa | dadia sarana
mugi | ngudhari kang panjangkanya | mugya kinarilan Widdhi ||
|| Mugia tansah
rahayu | nagri kita ingkang edi | narapraja lan pangarsa | sumrambah kawula
alit | bandhol krompol trus manunggal | raos asah asuh asih ||
|| Anggayuh
adil lan makmur | ayem tentrem tata titi | kang rahayu salaminya | gemah ripah
loh jinawi | adhedhasar Pancasila | kang wajib kita rungkebi ||
|| Sayuk karya
peksi ulung | warna wido ulesneki | sayekti wit bodho kula | Daru Lana
mintaksami | titi telas pangidung wang | tinampia kanthi manis ||
Pupuh
Dhandhanggula
|| Keparenga
anyarkara kaki | candrane wulan Sura kang prapta | sangalas papat sangane | Jimawal
warsanipun | ing Sangara windunireki | Kemis Paing dhawahira | warsa enggalipun
| mangga samya mangyubagya | linambaran sembah bekti mring Hyang Widdhi | swawi
amawas srira ||
|| Perangbakat
wukunira kaki | ing Kalima pranata mangsanya | Lebu Katiyub Angine | nawawara
ing Dangu | ing Brama hastawaraneki | Paningron ing sadwara | dene rakamipun |
dhawah Mantri Sinaroja | pangarasan Lakuning Bumi sayekti | Lintang Sada
pungkasnya ||
|| Warsa Jawi
Jimawal puniki | sinebate Respati Mintuna | respati iku kemise | mintuna sato
tuhu | mimi wadon wastanireki | sura dhawah kemisnya | sedheng jawahipun | cekapan
tan wonten kirang | sato mimi tandha rasa teguh asih | mring padhaning tumitah
||
|| Kemis Paing
pitulas ya kaki | neptunipun lamun ginunggunga | dhawah tanggal kumarane | kumara
sami lan ruh | Mina Cingcinggoling sayekti | mandheg meneng tan lampah | kathah
tiyang murud | ingkang tanpa sebab gerah | keh pandhita ingkang anandhang
prihatin | wit dayaning lalampah ||
|| Candranira
taun sirah yekti | Nawa jroning peteng ana padhang | aywa tilar ing sabare |
keh pepalang lumintu | maratani indeng rat Jawi | bener keh tan kapirsa | sulap
karti dudu | prabawane rukmi slaka | marga sonya tanpa saba anjalari | prang
campuh memungsuhan ||
|| Isbatipun
taun sirahneki | Canthuka Geng ataji sanjata | akeh tumbak cucukane | murih lan
risakipun | pakaryanipun ngadu kumbi | mbubrahake bebrayan | mancolot satuhu |
ameloni kene kana | lamun nywara tandha dhatengipun riris | ngati-ati ywa pegat
||
|| Watak wantu
windu Sngara niki | larang sandhang miwah kabeh pangan | kaprabawan ing ramene
| canthuka ngadu-adu | lamun wonten satru kang prapti | saking tanah manca
brang | elor wetan tuhu | atikelna kaprayitnan | awit iku arsa angrubuhken nagri
| mangkana kang jinangka ||
|| Jroning
Kitab Paririmbon niki | Betaljemur kang winahyeng jangka | saking
Ngayogyakartane | mung tinedhak dening sun | mamrih padha ngawuningani |
sinamun sekar gula | murih sengsemipun | dene sisip sembirira | borong mangga
anggennya samya manggalih | Daru Lelana kula ||
|| Gantya
ingkang winursiteng nguni | Cakrawati petungane warsa | saking pujangga kunane
| duk ingsun aneng dhusun | winulang wuruk dening kaki | Mad Kalimi asmanya |
utawi Mad Kepluk | tedhakipun jamhur molan | saking tanah cengkar wonten ing
Hadrami | kadi niki aturnya ||
|| Siji Sura
yen Jimawal iki | Windu Sngara mesthi isbatira | sarwa prihatin uripe | keh
wong kang sasar-susur | tumanjane marang wong cilik | sebab kahananira | pancen
ngenes tuhu | kabeh iku sarwa larang | tan keh jawah wong tani tan angundhuhi |
pala ingkang sinebar ||
|| Mangga
kadang sutresna sakalir | samya munjuk gunging panarima | dhateng para leluhure
| ingkang paring pangestu | dalah wewarah kang utami | sageda samya nampa | mrih
antuk rahayu | nugraha sih kagem kita | tansah sinuyud jinangkung lampah mami |
mila dha ngabektia ||
|| Lamun
ginalih ingkang sayekti | dhasar luhur karsanipun jangka | nganciknya jaman
samangke | nggigah umat sadarum | angingetna kang murbeng urip | wruh marga
kang sanyata | jatining panuwun | pambagya gantining warsa | ambukani keblat
gandaning ngaurip | ngestakna karsaning Hyang ||
|| Kidung titi
ngumandhang ing sepi | luluh lawan dayaning akasa | nunggal myang daya bumine |
dadya luhur rahayu | gumolong manjing Nusa Jawi | mimbuhi kasampurnan | gemah
ripahipun | winongwong ing pra jawata | prabawaning Nusantara handayani |
indenging jagad raya ||
B.
Penjelasan
Seperti yang sudah dijelaskan di atas dengan menggunakan tembang,
di bagian ini hanya akan dibahas sedikit saja mengenai tahun baru Jawa. Pada
bagian lagu pertama Pupuh Dhandhanggula disebutkan bahwa tahun baru
Jimawal 1949 Jawa, jatuh pada hari Kamis pada perhitungan pasaran Pahing. Atau
bertepatan dengan tanggal 15 Oktober 2015. Maka dengan demikian, pukul 16.00
WIB pada hari Rabu, 14 Oktober 2015 (bakda salat Asar), sudah dihitung masuk
pada tahun baru Jimawal 1949 Jawa.
Bertepatan dengan itu, perhitungan Jawa juga mengenal beberapa
perhitungan hari seperti Pancawara, Sadwara, Saptawara, Asthawara, dan Nawawara
atau dengan nama lainnya. Di Pupuh Dhandhanggula kedua, telah
diungkapkan hal itu semua. Satu Sura juga bertepatan dengan Wuku Prangbakat dan
dinaungi oleh Bintang Sada, dalam perhitungan astrologi Jawa.
Pada bagian ketiga (pada) Pupuh Dhandhanggula, mulai
dibahas perhitungan ramalan (jangka). Di bagian ini dijelaskan mengenai banyak
sedikitnya hujan yang turun selama satu tahun ke depan. Karena 1 Sura
bertepatan dengan hari Kamis, maka disebut dengan nama “Respati Mintuna”. Mintuna
adalah sebutan bagi hewan laut seperti keong, yang berjenis kelamin betina.
Sementara itu jantannya disebut Mimi. Mimi dan Mintuna adalah simbol kesetiaan
bagi orang Jawa. Dan Sura yang jatuh pada Mintuna dikatakan, “...sedheng
jawahipun | cekapan tan wonten kirang...” (sedang hujannya, cukup
tidak ada yang kurang).
Pada pada selanjutnya, jangka dilakukan berdasarkan
perhitungan naptu. Naptu adalah jumlah-jumlah bilangan baku yang ada pada hari,
bulan, atau tahun tertentu. Dalam dunia ramalan orang Jawa, naptu sangat
dominan pemakaiannya. Sehingga dalam perhitungan tahun ke depan ini, pun juga
digunakan. Naptu Kamis Pahing adalah 17, sehingga perhitungan jatuh pada “Mina
Cingcinggoling”. Tahun yang jatuh pada perhitungan tersebut akan, “...mandheg
meneng tan lampah | kathah tiyang murud | ingkang tanpa sebab
gerah | keh pandhita ingkang anandhang prihatin...” (diam membisu
tak berjalan, banyak orang meninggal yang tanpa sebab sakit, banyak orang alim
yang mendapatkan keprihatinan). Bagaimanakah maksudnya? Silahkan di-penggalih
sendiri...!
Tahun 1949 Jawa, memiliki angka sirah berjumlah 9, yakni angka
paling akhir. Berdasarkan hal tersebut, maka tahun Jawa tersebut, “...jroning
peteng ana padhang | aywa tilar ing sabare | keh pepalang lumintu
| maratani indeng rat Jawi | bener keh tan kapirsa | sulap
karti dudu | prabawane rukmi slaka | marga sonya tanpa saba
anjalari | prang campuh memungsuhan...”. Tahun ini dikatakan, di
dalam kegelapan ada cahaya, jangan meninggalkan sifat sabar, karena banyak
halangan yang datang, yang merata ke semua Tanah Jawa. Banyak kebenaran yang
tidak kelihatan karena silau oleh perbuatan yang tidak-tidak, sebab oleh harta
benda. Kesepian/kevakuman disebabkan karena tidak mau pergi untuk berusaha
(saba). Dan banyak terjadi permusuhan.
Yang paling menakutkan adalah jangka seperti yang terdapat dalam
pupuh ini: “...Isbatipun taun sirahneki | Canthuka Geng ataji sanjata
| akeh tumbak cucukane | murih lan risakipun | pakaryanipun
ngadu kumbi | mbubrahake bebrayan | mancolot satuhu | ameloni
kene kana | lamun nywara tandha dhatengipun riris | ngati-ati
ywa pegat...”. Karena tahun sirah berjumlah 9, maka akan diramal datangnya
kodok (canthuka) dengan ukuran besar yang di kakinya memiliki senjata
taji. Kodok tersebut melakukan tindakan fitnah agar semuanya rusak. Ia suka
mengadu domba untuk mengacau ketenteraman masyarakat. Dengan suka
melompat-lompat dan bersuara. Jika bersuara, maka akan mengundang datangnya
hujan (tangis?). Kita diharapkan hati-hati.
Pada selanjutnya
mengatakan adanya krisis harga sandang, pangan, dan ancaman musuh (satru).
Seperti dalam lagu ini: “...Watak wantu windu Sngara niki | larang
sandhang miwah kabeh pangan | kaprabawan ing ramene | canthuka
ngadu-adu | lamun wonten satru kang prapti | saking tanah manca
brang | elor wetan tuhu | atikelna kaprayitnan | awit iku
arsa angrubuhken nagri | mangkana kang jinangka...”. Watak windu
Sengara adalah mahal harga sandang dan pangan. Terutama juga oleh sebab
ramainya kodok yang mengadu (suara?). Jika sampai ada musuh yang datang dari tanah
seberang, dari arah timur laut, kita diharapkan waspada karena musuh tersebut
mampu menghancurkan negara (dalam hal ekonomi?).
Kemudian berdasarkan perhitungan Cakrawati, dinyatakan bahwa “...Siji
Sura yen Jimawal iki | Windu Sngara mesthi isbatira | sarwa
prihatin uripe | keh wong kang sasar-susur | tumanjane marang
wong cilik | sebab kahananira | pancen ngenes tuhu | kabeh
iku sarwa larang | tan keh jawah wong tani tan angundhuhi | pala
ingkang sinebar...”. Jika satu Sura tahun Jimawal jatuh pada Windu Sengara,
maka banyak orang yang hidup prihatin, banyak orang yang bingung (sasar-susur),
terutama masyarakat kecil, sebab keadaannya memang mengenaskan, akibat semua
serba mahal. Dan tidak banyak hujan sehingga petani tak bisa bercocok tanam.
C.
Kesimpulan
Mimi dan Mintuna adalah hewan air. Sehingga air nampaknya akan
mudah didapat pada awal tahun dan menjelang akhir tahun ini. Memang akan banyak
kesulitan, terutama juga adanya trouble maker berupa kodok (yang juga
hewan pemanggil air), yang menebar fitnah. Tetapi semuanya dikatakan bahwa “...jroning
peteng ana padhang | aywa tilar ing sabare...” (di dalam kegelapan
masih ada cahaya | jangan meninggalkan kesabaran hati).
Semoga Tuhan Yang Maha Esa senantiasa melindungi Bangsa Indonesia,
selama Jimawal ini. Semoga selalu amberkahi. Selamat tahun baru Jimawal
1949 Jawa, sinartan sesanti jaya, jaya, wijayanti, mugi rahayu sagung dumadi.
Sinengkalan “Ambuka Keblat
Gandaning Ngaurip”
Semarang, 14 Oktober 2015
Agusta Prihantoro
(Daru Lelana)
***
KETENTUAN
PERUNDANG-UNDANGAN HAK CIPTA
Pemikiran dalam
tulisan ini termasuk ciptaan yang dilindungi berdasarkan Pasal 40, ayat (1),
huruf a, UU Republik Indonesia, No. 28, Tahun 2014 tentang Hak Cipta. Sehingga demi hukum, kegiatan terkait
plagiasi dan/atau sejenisnya yang menyangkut pelanggaran Hak Moral Pencipta
(seperti terdapat pada Pasal 5-7) dan Hak Ekonomi (seperti terdapat pada Pasal
8-11), akan dikenai sanksi pelanggaran. Sebagaimana terdapat pada Bab XVII
tentang Ketentuan Pidana, Pasal 113 ayat (3) & (4) yang menyatakan bahwa :
“...Setiap
Orang yang dengan tanpa hak dan/atau tanpa izin Pencipta atau pemegang Hak
Cipta melakukan pelanggaran hak ekonomi Pencipta sebagaimana dimaksud dalam
Pasal 9 ayat (1) huruf a ‒penerbitan Ciptaan‒, huruf b ‒penggandaan Ciptaan
dalam segala bentuknya‒, huruf e ‒pendistribusian Ciptaan atau salinannya‒,
dan/atau huruf g ‒pengumuman Ciptaan‒ untuk Penggunaan Secara Komersial
dipidana dengan pidana penjara paling lama 4 (empat) tahun dan/ atau pidana
denda paling banyak Rp1.000.000.000,00 (satu miliar rupiah)...”
Dan :
“...Setiap
Orang yang memenuhi unsur sebagaimana dimaksud pada ayat (3) yang dilakukan
dalam bentuk pembajakan, dipidana dengan pidana penjara paling lama 10
(sepuluh) tahun dan/atau pidana denda paling banyak Rp 4.000.000.000,00 (empat
miliar rupiah)...”.
Sumber Foto: https://www.google.com/search?tbm=isch&sa=1&q=lampah+mubeng+beteng+Kraton+Yogyakarta&oq=lampah+mubeng+beteng+Kraton+Yogyakarta&gs_l=img.3...30090.45644.0.45922.72.37.0.0.0.0.0.0..0.0.ccynfh...0...1.1.64.img..72.0.0.zVOhsoT8Jn4&bav=on.2,or.r_cp.&bvm=bv.104819420,d.c2E&biw=1525&bih=734&dpr=0.9&ech=1&psi=8y0eVuajIM2KuASVuqSgBw.1444818495155.3&ei=8y0eVuajIM2KuASVuqSgBw&emsg=NCSR&noj=1#emsg=NCSR&imgrc=A5GScxCB8C1wTM%3A
Tidak ada komentar:
Posting Komentar